Bağımlılıkta Mindfulness’ın Rolü

01.12.2025

Bağımlılık, olumsuz sonuçlarına rağmen kişinin davranışını sürdürmesiyle karakterize edilen bir beyin hastalığıdır. Bu süreçte birey genellikle stres, olumsuz duygulanım ya da boşluk hissiyle başa çıkmak için madde kullanımına veya belirli davranışlara yönelebilir. Bağımlılığın döngüsel ve otomatik yapısı, farkındalık eksikliğiyle yakından ilişkilidir.

Son yıllarda bu otomatik tepkiselliği hedef alan mindfulness (bilinçli farkındalık) temelli yaklaşımlar, bağımlılığın önlenmesi ve tedavisinde önemli bir müdahale alanı olarak öne çıkmıştır. Mindfulness, kişinin bulunduğu ana, düşüncelerine, bedensel duyumlarına ve duygularına yargısız bir dikkatle yönelmesini ifade eder. Bu farkındalık hâli, kişinin otomatik tepkilerini gözlemleyebilmesine ve dürtüsellik yerine bilinçli davranışlar geliştirmesini sağlar.

Bağımlılıkla mücadele eden kişilerde sıklıkla gözlemlenen olumsuz duygulardan kaçınma eğilimi madde kullanımını veya davranışsal bağımlılıkları tetikler. Mindfulness ise tam tersine, rahatsız edici içsel deneyimlerle kalabilmeyi ve bu deneyimleri kabul edebilmeyi öğretir. Bu kabul temelli süreç, kişinin olumsuz duygular karşısında maddeye yönelme ihtiyacını azaltırken öz denetimi de güçlendirir.

Araştırmalar, mindfulness temelli relaps önlemenin nüks oranlarını düşürdüğünü, stres düzeyini azalttığını ve öz farkındalığı artırdığını göstermektedir. Bu uygulamaların craving (yoğun istek) düzeyini azalttığı, duygusal düzenleme becerilerini artırdığı görülmüştür. Mindfulness uygulamaları aynı zamanda öz-şefkat (self-compassion) gelişimini de desteklemektedir. Bağımlılıkla mücadele eden kişilerde suçluluk, utanç ve kendini yargılama gibi eğilimler, değişim motivasyonunu zayıflatabilir. Fakat öz şefkat temelli farkındalık pratikleri, kişinin kendisine anlayışla yaklaşmasını sağlayarak iyileşme sürecinde daha sürdürülebilir psikolojik dayanıklılık kazandırır.

Sonuç olarak mindfulness, bağımlılık tedavisinde gevşeme ya da stres azaltma tekniği olmanın ötesinde kişinin düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını tanımasına imkân sağlayan bir dönüşüm aracıdır. Bu yaklaşımlar, kişinin otomatik tepki döngülerinin fark edilmesini, içsel deneyimlerle daha bilinçli bir ilişki kurulmasını ve böylece nüks riskini azaltarak iyileşme sürecine sürdürülebilir bir katkı sağlar.

Psikolog Rümeysa Şen Özdemir

Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed., Text Revision). Washington, DC: APA Publishing.
• Bowen, S., Chawla, N., & Marlatt, G. A. (2010). Mindfulness-Based Relapse Prevention for Addictive Behaviors: A Clinician’s Guide. New York: Guilford Press.
• Bowen, S., Witkiewitz, K., Dillworth, T. M., Chawla, N., Simpson, T. L., Ostafin, B. D., ... & Marlatt, G. A. (2009). Mindfulness meditation and substance use in an incarcerated population. Psychology of Addictive Behaviors, 23(3), 343–347.
• Brooks, M., Kay-Lambkin, F., Bowman, J., & Childs, S. (2017). Self-compassion amongst clients with problematic alcohol use. Mindfulness, 8(5), 1469–1478.
• Garland, E. L., & Howard, M. O. (2018). Mindfulness-based treatment of addiction: Current state of the field and envisioning the next wave of research. Addiction Science & Clinical Practice, 13(1), 14.
• Garland, E. L., Hanley, A. W., Thomas, E. A., Knoll, P., & Ferraro, J. (2018). Low dispositional mindfulness predicts self-medication of negative emotion with prescription opioids. Substance Use & Misuse, 53(13), 2108–2115.
• Kabat-Zinn, J. (1990). Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress, Pain, and Illness. New York: Delacorte.
• Khantzian, E. J. (1997). The self-medication hypothesis of substance use disorders: A reconsideration and recent applications. Harvard Review of Psychiatry, 4(5), 231–244.
• Marlatt, G. A., & Donovan, D. M. (2005). Relapse Prevention: Maintenance Strategies in the Treatment of Addictive Behaviors. New York: Guilford Press.
• Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101.
• Witkiewitz, K., Bowen, S., Douglas, H., & Hsu, S. H. (2014). Mindfulness-based relapse prevention for substance craving. Addiction, 109(2), 194–203.