Bağımlılık Tedavisinde Duygu Düzenlemenin Rolü

Yaşam olaylarının anlamlandırılmasına katkı sağlayan duygular, günlük hayatın önemli bir parçasıdır. Yemek yeme, yürüme, konuşma, saldırganlık, sorumluluk alma vb. davranışların başlatılması ve sürdürülmesi ile yakından ilişkilidir. Bireylerin üzüntü, öfke, korku, utanç, tiksinti, neşe ve şaşkınlık gibi duyguları ne zaman hissettiklerini, bu duyguları nasıl deneyimlediklerini ve nasıl ifade ettiklerini etkileyen süreçler ise duygu düzenleme olarak tanımlanmaktadır. Kısaca duygusal tepkileri anlama ve yönetme becerisi olarak ifade edilebilir. Duygu düzenlenme becerileri; bireylerin ihtiyaçları ile uyumlu olan işlevsel duygularını ve bilişsel çarpıtmaları içeren, katı, zarar verici işlevsel olmayan duygularını ayırt etmelerine, duygusal dengeyi korumalarına yardımcı olur. Ancak duyguların yoğun şekilde yaşanması ya da uygun şekilde ifade edilmemesi bireylerin içsel ve kişilerarası ilişkilerinde sorun yaşamalarına sebep olmaktadır.

Duygu düzenleme becerilerinin yetersizliğinin bireylerin bilişsel, davranışsal, fiziksel alanlarda işlevselliğini bozduğu; duygu durum bozukluğu, depresyon, kaygı bozukluğu, bağımlılık gibi birçok psikopatolojinin ortaya çıkmasına neden olduğu bilinmektedir. Araştırmalar bireylerin olumsuz duygulardan uzaklaşmak, zorlu duygularla başa çıkmak, yaşanılan acıyı hafifletmek için bağımlılık davranışlarına yöneldiğini, alkol-maddenin bir kaçış mekanizması olarak görülebildiğini, bağımlılığın sıkıntı, stres, depresif duygularla ilişkili olduğunu göstermektedir.  Bu nedenle YEDAM modelinde psikoterapi ve sosyal hizmet görüşmelerinde duygularla bağımlılık ilişkisi ele alınmakta, bireylerin duygu düzenleme becerilerinin güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Tedavi gören bireylerin zorlayıcı duygular yaşaması ve duygularını düzenlemekte güçlük çekmesi; bağımlılığın nüks etmesine, alkol/madde kullanılan gün sayısının ve bağımlılık şiddetinin artmasına sebep olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte duygu düzenleme becerilerinin geliştirilmesinin bağımlılıktan korunma ve nüksü önlemede etkili olduğunu araştırmalar vurgulamaktadır. YEDAM Modeli kapsamında uzman psikologlar bağımlılık tedavisinde bilişsel davranışçı terapi, farkındalık terapisi (mindfulness) ve motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak duyguları ele almakta, bağımlı kişi ve aile yakınları ile gerçekleştirilen görüşmelerde duygu-düşünce-davranış ilişkisini çalışmaktadır. Çünkü bireylerin duygularını anlamlandırmasına, zorlayıcı-tetikleyici duygularını fark etmesine, duygu düzenleme becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak tedavinin ayrılmaz parçasıdır. Olumsuz yaşam olayları ile karşılaştıklarında bireylere bağımlılık davranışları dışında alternatif seçenekleri olduğunu göstermek, bağımlılığa yönelmeden sorunu nasıl çözebileceklerini anlamalarını sağlamak tedavinin amaçları arasındadır. Bu kapsamda da YEDAM modelinde sosyal hizmet uzmanları bireylerin olumsuz çevresi ile başa çıkmasında, çevresini değiştirmesinde, yeni sosyal ilişkiler kurmasında etkili çalışmalar yürütmektedir. Ayaktan bir rehabilitasyon olan atölye ve yeni yaşam etkinlikleri düzenlemekte, katılımı yönünde motive etmektedir.

Uzmanlara tavsiyeler:

• Empatik yaklaşın: Aktif dinleyin, kendini açmasına alan tanıyın, duygularını geçerli ve anlaşılır bulduğunuzu ifade ederek onu destekleyin.
• Farkındalık kazandırın: Duygularının bağımlılık süreciyle ilişkisini fark etmesini sağlayın, duygu-düşünce-davranış ilişkisini anlatın.
• Duyguları çalışın: Duyguları tanımlayabilmesi için psikoeğitim verin, duygularını adlandırması ve ifade etmesi için motive edin, zorlu duygularını tanıması ve başa çıkması için cesaretlendirin.
• Mindfulness becerilerini öğretin: Dikkatini bilinçli bir biçimde şimdiki âna yönlendirme, gerçekleşen deneyimleri olduğu gibi fark etmeyi ifade eden mindfulness pratiğini anlatın. Yargısız bir şekilde duygularını ve düşüncelerini gözlemlemesine destek olun, şimdiki andaki duygularını tanımasına yardımcı olun.
• Duygularını yönetmesi için alternatif ve sağlıklı kaynaklar bulmasına yardımcı olun: Nefes egzersizi, meditasyon, kas gevşetme egzersizleri, YEDAM atölyeleri, YEDAM yeni yaşam etkinlikleri, psikoeğitim kitapları, online uygulamalar vb.
• Fiziksel aktivite için yönlendirin: Bedensel hareketin duygularla ilişkisini açıklayın, sportif faaliyetlere katılımı yönünde destekleyin. YEDAM spor atölyeleri, spor tesisleri, kurs merkezleri vb.
• Sosyal destek ağlarını bulması ve deneyim paylaşması yönünde motive edin: YEDAM grup terapileri, yetişkin-aile-ergen SAMBA grupları, AA-NA gibi destek grupları, çift terapileri hakkında bilgilendirin.        

Hilal Kurt Kavraz
Sosyal Hizmet Uzmanı

KAYNAKÇA

1. Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S. ve Schweizer, S. (2010) Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 30(2), 217-237. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.11.004
2. Alsancak Akbulut, C. (2018). Depresyonun duygu düzenleme süreçlerinin incelenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi: The Journal of Clinical Psychiatry, 21(2), 184–192. https://doi.org/10.5505/kpd.2018.24855
3. Bintaş Zörer, P. ve Yorulmaz, O., (2022). Duygu düzenlemeye güncel bir bakış: Bağlamsal faktörler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14(2), 195-206. https://doi.org/10.18863/pgy.972675
4. Ekman, P., Friesen, W. V., ve Ellsworth, P. (1972). Emotion in the human face: Guidelines for research and an integration of findings. Pergamon Press.
5. Gross, J. J. ve Muñoz, R. F. (1995). Emotion regulation and mental health. Clinical Psychology: Science and Practice, 2(2), 151-164. https://doi.org/10.1111/j.1468-2850.1995.tb00036.x
6. Gross, J. J. (1999). Emotion regulation: Past, present, future. Cognition and Emotion, 13 (5), 551-573. https://doi.org/10.1080/026999399379186
7. Holahan, C. J., Moos, R. H., Holahan, C. K., Cronkite, R. C. ve Randall, P. K. (2003). Drinking to cope and alcohol use and abuse in unipolar depression: A 10-year model. Journal of Abnormal Psychology, 112(1), 159–165. https://doi.org/10.1037/0021-843X.112.1.159
8. Ögel, K., (2010). Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: Tanı, tedavi ve önleme. İstanbul: Yeniden Yayınları.
9. Ögel, K., (2023). Bağımlılık ve tedavisi temel kitabı (5. Baskı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.

PAYLAŞ