Bağımlılığa Müdahalede Mindfulness

Bağımlılık, bireyin belirli bir maddeden aynı etkiyi alabilmek adına kullanım sıklığı ve miktarını artırması sonucu tolerans gelişiminin ortaya çıktığı kronik bir beyin hastalığıdır. Bununla birlikte bireyi psikolojik, sosyal, fiziksel olarak olumsuz etkilemesine rağmen kullanım sürdürülmektedir. Kullanım sıklığı azaldığında veya kullanım olmadığı zamanlarda ise uykusuzluk, huzursuzluk, baş ağrısı gibi yoksunluk belirtileri ortaya çıkmaktadır. Tüm bu süreç, bağımlılık döngüsünü göstermektedir.

"Farkındalık", yargılamadan şimdiki âna odaklanma, deneyimlere açık olma ve kabul etme şeklinde kullanılmaktadır. Farkındalığın çekirdeğine inildiğinde görülür ki farkındalık iki temel parçadan oluşur: algılamak ve algılananı kabul ve takdir etmek. Farkındalık kavramı son dönemlerde özellikle ruh sağlığı alanında zihinsel, duygusal ve davranışsal sorunlarla baş etmeyi içeren psikoterapötik müdahalelerde sıklıkla kullanılmakta olup, birçok farklı fiziksel ve psikolojik sorunda fayda sağlayabileceği belirtilmiştir. Farkındalık temelli müdahaleler, alanyazında Farkındalık Temelli Stres Azaltma, Farkındalık Temelli Bilişsel Müdahale ("şimdi ve burada" çerçevesinde âna odaklanarak düşünce, duygu ve diğer bedensel duyumların yargılamadan ele alınması), Farkındalık Temelli Nüks Önleme olarak belirtilmektedir. Güncel çalışmalar, farkındalık temelli müdahalelerin madde bağımlılığı tedavi aşamasında sıklıkla kullanıldığını ve etkili sonuçlar alındığını göstermektedir.

Mindfulness ve Mindfulness temelli yaklaşımlar dünya üzerinde hem klinik alanda hem de günlük yaşamda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Mindfulness, şimdiki an içerisinde gerçekleşenlere dikkat etmek, bu dikkatin niteliğini fark etmek ve tüm bu fark edilenleri aceleyle yargılamaksızın kabul etmeyi içerir. Mindfulness mevcut ânı bilinçli bir akıl, açık, sevgi ve şefkat dolu bir kalp ile algılamaktır.

Mindfulness uygulamalarının (örneğin dikkatli nefes alma, ana odaklanma ve vücut tarama egzersizleri), bireylerin madde kötüye kullanımını tetikleyen rahatsız edici deneyimlere karşı duyarsızlaşmasına ve dikkatlerini nefes alma hissine veya sağlıklı diğer uyaranlara (film izlemek, duş almak, bahçe ile ilgilenmek vb.) yeniden yönlendirmesine yardımcı olduğu gösterilmiştir. Farkındalığın aynı zamanda madde kullanım sorunuyla ilişkili olan dürtüsellik (düşünmeden hareket etme) üzerindeki etkisinin azaltılmasında önemli bir yere sahip olduğu belirtilmektedir. Bununla birlikte farkındalık temelli müdahalelerin madde kullanım bozukluğu olan bireylerin tedavi sonrası nüks (tekrar) etme riskini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir. Son olarak, mindfulness temelli uygulamaların, madde kullanım bozukluklarında da duygu düzenlemede görülen sorunlar ele alınırken de etkili olacağı düşünülmektedir.

Mindfulness uygulamaları, madde kullanım nedenlerine dair kendi gücü ve yeterliliklerini sağlamaya (farkındalık), maddenin etkilerine karşı bilinçli kalmaya ve maddenin aşırı kullanımının kırılmasına yardımcı olmaktadır

Mindfulness temelli uygulamalar, madde kullanma isteğini detaylı bir şekilde keşfetmek, maddenin aşırı kullanımını azaltmayı sağlamaktadır. Böylece bilinen tepki yerine madde kullanımına dair duyulan şiddetli arzuyu durdurmakta ve başka bir davranışın seçilmesine yardımcı olmaktadır. Farkındalık becerilerinin yüksek riskli durumlarda etkin bir baş etme mekanizması olarak kullanılması hedeflenir. Bireylere düşüncelerin sadece düşünce olduğu, gerçeği tanımlaması gerekmediği, düşüncelerin gelip gittiği ve düzenli olarak değiştiği gösterilir. Aynı zamanda kişilerin düşüncelerini, duygularını ve duyumlarını fark etmesi ve kabullenmesi amaçlanır. Böylece kişilerin zor duyguları uzaklaştırmak için bağımlılık yapıcı madde ve davranışlara duyduğu gereksinim azalır.

Sonuç olarak, mindfulness uygulamalarının bağımlılığa müdahalede yararlı olduğu alanlar şu şekilde özetlenebilir:

1. Bireylerin herhangi bir durum karşısında yaşadığı duyguları ve bu duyguları nasıl deneyimleyebileceği ve ifade edebileceğine yönelik duygu düzenleme (duygusal tepkilerini gözlemlemesi, değerlendirmesi ve değiştirmesi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
2. Madde kullanımıyla ilişkili dürtüsel davranışlar üzerinde azaltıcı etkiye sahiptir.
3. Psikolojik ve sosyal iyileşme (ruh sağlığı ve bireyin toplum ile sorunlarının düzelmesi) ile bağımlılık davranışlarının azalmasına yardımcı olur.
4. Depresyon tedavisinde olumlu etkisi vardır. Bu şekilde depresyona bağlı alkol / madde kullanımını engeller.
5. Bağışıklık sistemine destek olduğu için, alkol/madde kullanımının bedende yaratmış olduğu tahribata olumlu etkisi vardır.
6. Alkol/madde sorunu yaşayan kişiler, neden ve nasıl yoksunluk çektiklerini, bunu nasıl dindirebileceklerini öğrenirler.
7. Alkol/madde kullanma isteğini tanımlayabilmeyi ve istekle baş etmelerine yardımcı olur.

Uzman Klinik Psikolog Tülin GÜLER

Uzman Klinik Psikolog Mehtap ÖZTÜRK

Uzman Klinik Psikolog Ayşegül ÖZBEK

KAYNAKÇA

1. Atalay, Z. (2019). Mindfulness (Bilinçli Farkındalık). İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret Aş
2. Bowen, S., Chawla, N., Collins, S. E., Witkiewitz, K., Hsu, S., Grow, J. ... Marlatt, A. (2009). Mindfulness-based relapse prevention for substance use disorders: A pilot efficacy trial. Substance Abuse, 30(4), 295-305.
3. Bowen, S., Witkiewitz, K., Clifasefi, S. L., Grow, J., Chawla, N., Hsu, S. H. ... Larimer, M. E. (2014). Relative efficacy of mindfulness-based relapse prevention, standard relapse prevention, and treatment as usual for substance use disorders: A randomized clinical trial. JAMA Psychiatry, 71(5), 547–556.
4. Christensen, H. J., and Marck, D. E. (2017). The efficacy of Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) for decreasing anxiety and depression among breast cancer survivors. School of Physician Assistant Studies, 613, 1–22.
5. DSM-V:Amerikan Psikiyatri Birliği. Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı. Beşinci baskı (DSM-V) Tanı ölçütleri başvuru el kitabından. Çev. Köroğlu E. Ankara, Hekimler Yayın Birliği, 2013;129-141.
6. Garland, E. L., Froeliger, B., & Howard, M. O. (2014). Mindfulness training targets neurocognitive mechanisms of addiction at the attention-appraisal-emotion inter- face. Frontiers in Psychiatry, 4, 1–15.
7. Imani, S., Vahid, M. K. A., Gharraee, B., Noroozi, A., Habibi, M., & Bowen, S. (2015). Effectiveness of mindfulness-based group therapy compared to the usual opioid dependence treatment. Iranian Journal of Psychiatry, 10(3), 175–184.
8. Mermelstein, L. C., & Garske, J. P. (2015). A brief mindfulness intervention for college student binge drinkers: A pilot study. Psychology of Addictive Behaviors, 29(2), 259–269.
9. Miller, J. J., Fletcher, K., & Kabat-Zinn, J. (1995). Three year follow-up and clinical implications of a mindfulness meditation-based stress reduction intervention in the treatment of anxiety disorders. General Hospital Psychiatry, 17(3), 192–200.
10. Murphy, C., & Mackillop, J. (2012). Living in the here and now: Interrelationships between impulsivity, mindfulness, and alcohol misuse. Psychopharmacology, 219(2), 527–536.
11. Ögel K. Farkındalık (ayrımsama) ve kabullenme temelli terapiler. Ankara: HYB Basım Yayın, 2012.
12. Siegel, R.D. (2022) Mindfulness: Günlük sorunlar için günlük çözümler. (B.,Uzun, Çev.) Nobel Akademik Yayıncılık: Ankara. (2022).
13. Teasdale, J. D., Segal, Z. V., Williams, J. M. G., Ridgeway, V. A., Soulsby, J. M., & Lau, M. A. (2000). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68(4), 615–623.
14. Turner, K. (2019). Mindfulness The present moment in clinical social work: Clinical Social Work Journal, 37(2), 95-103.
15. Witkiewitz K, Bowen S, Harrop EN, Douglas H, Enkema M, Sedgwick C. Mindfulness-based treatment to prevent addictive behavior relapse: theoretical models and hypothesized mechanisms of change. Subst Use Misuse. 2014 Apr;49(5):513-24.

PAYLAŞ