Bağımlılık ve Craving (Aşerme)
Bağımlılık, genetik, organik, psikolojik ve çevresel birçok bileşeni içeren çok etmenli etiyolojiye sahip kronik bir hastalık olarak tanımlanabilir. Bu bileşenler arasında craving, bağımlılığın sürdürülmesinde ve relaps gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.
Craving, ilk defa 1955 yılında Jellinek ve arkadaşları tarafından bağımlılığın merkezindeki yapı olarak tanımlanmıştır. Craving, sözlük karşılığı olarak güçlü arzu veya patolojik iştah anlamına gelmektedir. Genel anlamda kontrol edilemeyen madde alma arzusu olarak tanımlanmaktadır. Aşerme nedeniyle asteni, iştahsızlık, uykusuzluk, saldırganlık, anksiyete ve depresyon gibi fiziksel ve psikolojik sorunlar meydana gelir.
Aşermenin temelinde "ödül belleği" yer almaktadır. Birey, maddenin haz verici ya da rahatlatıcı etkilerini çok güçlü bir biçimde hatırlamakta ve madde kullanımına yönelmektedir. Kişi, madde kullanmaya başladığında maddenin haz verici etkisi baskındır. Her seferinde olumlu beklentilerle planlı ya da plansız bir biçimde madde kullanımına yönelmektedir. Madde kullanımı uzun süreli hal aldığında ise artık olumlu duygulardan daha çok olumsuz sonuçlar ve ciddi yan etkiler ortaya çıkmaya başlar. Bu durumda kişi bu kez olumsuz sonuçlardan kurtulmak için kompulsif bir biçimde madde kullanımına yönelir.
Beyin ödül sistemi, maddenin pekiştirici etkisi ve aşerme, bağımlılık nörobiyolojisinin temelini oluşturmaktadır. Önceleri aşermenin yoksunluğun bir belirtisi olduğu düşünülmekteydi. Sonraki dönemlerde maddeyi bırakmış kişilerde de aşermenin görülmesi üzerine, bu kavram daha farklı ele alınmaya başlanmıştır. Günümüzde aşermenin nörobiyolojik alt yapısı daha iyi bilinmekte ve genetik temeli hakkında fikir yürütülebilmektedir.
Aşermeyi açıklamak için ortaya atılan varsayımlardan biri olan Yoğun Duyarlılaşma Modeli (Insentive Sensitization Model), aşermenin ödül sistemi, nörotransmitterler ve nöral devrelerle ilişkisini açıklamaktadır. Aşermenin altında yatan sebep, nöral dopamin sisteminde meydana gelen aşırı duyarlılaşmaya bağlı olarak maddeye karşı gelişen yoğun duyarlılaşma "Insentive Sensitization" olarak tanımlanır. Yoğun duyarlılaşma nedeniyle maddeye karşı duyulan normal istek, aşermeye dönüşmektedir.
Uzun süreli madde kullanımı, bazı kalıcı nörobiyolojik değişikliklere neden olmaktadır. Aktif madde kullanıcısı, bu değişikliklerin farkında değildir ve çoğunlukla bu değişiklikleri inkar eder. Madde kullanımı kesildiği zaman, nörobiyolojik değişiklikler nedeniyle homeostatik denge bozulur ve aşerme meydana gelir. Bu dönemde ciddi bir fizyolojik dengesizlik yaşanır. Ayrıca uyku bozuklukları, anskiyete, depresyon, huzursuzluk gibi sorunlar meydana gelir. Aktif madde kullanıcısı olmayan ve temiz kalmayı sürdüren bireylerde ise aşerme, daha ani şekilde fark edilir. Aniden meydana gelen aşermenin ödül belleği ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bu varsayım, hem kısa dönem hem de uzun dönem temiz kalma süreçlerinde aşermenin nasıl ilerlediğini göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Klinik Psikolog Hakan MAYA
Kaynaklar
Agrawal A, Wetherill L, Bucholz KK, Kramer J, Kuperman S, Lynskey MT, Nurnberger JI, Jr., Schuckit M, Tischfield JA, Edenberg HJ, Foroud T, Bierut LJ. Genetic influences on craving for alcohol. Addictive behaviors. 2013;38(2):15011508.
Barbas H, Saha S, Rempel-Clower N, Ghashghaei T. Serial pathways from primate prefrontal cortex to autonomic areas may influence emotional expression. BMC neuroscience. 2003;4(1):25.
Jellinek EM. The craving for alcohol. Quarterly journal of studies on alcohol. 1955;16(1):35-38.
Pombo S, Luisa Figueira M, Walter H, Lesch O. Motivational factors and negative affectivity as predictors of alcohol craving. Psychiatry research. 2016;243:53-60.
Skinner MD, Aubin H-J. Craving's place in addiction theory: contributions of the major models. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2010;34(4):606-623.
Stern TA, Fava M, Hospital MG, Rosenbaum JF, Wilens TE. Massachusetts General Hospital Comprehensive Clinical Psychiatry: Elsevier; 2015.
Stahl SM, Stahl SM, Muntner N. Stahl's Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications: Cambridge University Press; 2013.
Wilson SJ. The Wiley Handbook on the Cognitive Neuroscience of Addiction: Wiley; 2015.
PAYLAŞ